Thom Holterman werkte tot 2003 als UHD aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Sindsdien is hij onafhankelijk wetenschapper. Deze bijdrage is een verkorte versie. Het gehele artikel is te vinden op de website ‘Libertaire orde’.
Het actie-perspectief in het recht. Een Libertaire Visie.
Het wil dat ik beginjaren zeventig van de vorige eeuw rechten ging studeren. Daar was en is niets bijzonders aan. Maar voor menigeen stond ik, paradoxaal genoeg, ook als anarchist bekend. Natuurlijk verwachtte ik in een juridische faculteit geen onderwijs in het anarchisme. Maar het opmerkelijke was dat ik als student aan de Erasmus Universiteit Rotterdam wel degelijk docenten aantrof die zich met onderwerpen bezighielden die niet ver afstonden van waar (pragmatisch) anarchisten ook aandacht voor vroegen en vragen.
Een van die docenten was prof. mr. J. Ter Heide (1923-1988). In 1975 schreef hij een preadvies voor de Vereniging voor Gezondheidsrecht met als titel Dwang en drang in de medische behandeling, Een algemeen-theoretische beschouwing (uitgebracht in september 1975, Rotterdam, EUR). Naast allerlei zaken die verband houden met wat de titel van het preadvies tot uitdrukking brengt, spreekt Ter Heide daarin ook over het actie-perspectief in het recht.
Met dit preadvies heb ik nooit iets gedaan en ik denk ook dat het in het collectieve geheugen is weggezakt. Tegelijk kom ik de laatste jaren weer mensen tegen die visies over het recht huldigen die raken aan wat Ter Heide toen voor het recht aandroeg. Dit heeft mij op het idee gebracht om te onderzoeken of in zijn opvatting over recht een libertaire visie is op te merken.
Het eerste dat opvalt is dat Ter Heide een ‘metataal’ tracht te ontwikkelen. Wat hij uiteindelijk in stelling brengt is een anarchiserende werking van het recht: de mens als willend, denkend, handelend wezen wordt door hem centraal gesteld. In zijn metataal heet dit het leveren van de garantie van autonomie van ieder, dat wil zeggen van zijn recht tot zelfverwerking. Dit wordt door Ter Heide nader uitgewerkt in een ‘democratisch model’ onder kritiseren van een ‘autoritair model’. Mijn conclusie is dat hetgeen Ter Heide een kleine halve eeuw geleden met betrekking tot het recht heeft aangedragen twee functies kan hebben: het biedt een haarscherpe analyse van de actuele rechtssituatie alsmede een opening voor een libertaire visie op recht. Het artikel over dit onderwerp is te vinden op de site ‘Libertaire orde’.
Er is nog iets anders opmerkelijks te constateren. Tot voor kort werd het juridisch denken ver van het anarchisme weg gehouden. Echter, anarchisten beseffen meer en meer dat er ook nog iets anders is dan het verfoeide statelijke recht. Het niet-statelijke recht is een categorie die door menig anarchist met interesse wordt bekeken. Ik kon dat zelf opnieuw constateren tijdens een internationale meerdaagse anarchisten conferentie, deze zomer, georganiseerd in een dorp in de Zwitserse Jura. Daar was zelfs een ‘workshop’ Anarchisms & Law opgenomen.
Het Nederlandse anarchistische kwartaaltijdschrift de AS nr. 179 (herfst 2012) kent als thema Anarchisme & Recht. Voor dat nummer heb ik een aantal artikelen geschreven, die over het recht gaan in relatie tot libertaire opvattingen over mens en samenleving. In deze artikelen heb ik mede getracht vanuit een sociologische, antropologische zienswijze het recht nuttig te maken voor een libertair beschouwingswijze, zonder het kritisch potentieel van het anarchisme los te laten. Het hier bedoelde nummer (179) van de AS is inmiddels integraal te raadplegen op de site: http://www.tijdschrift-de-as.nl/